Tembang
cilik (macapat)
Jare tembang macapat iku pamecane papat-papat. Mangkono
yen ditembangake angkok macapatan. Ana maneh sing nlusur tembung :macapat” asal
saka “ma-cepat”. Alasane awit yen lelagon macapat lagune rikat-rikatan. Iku
bener apa luput, gumantung sing ngarani. Dhapukan tembang macapat iku akeh
miribe karo “kidung” jawa tengahan. Umpamane kidung pamijil padha karo tembang
mijil macapat. Tembang macapat uga kaiket ing guru gatra, guru lagu lan guru
wilangan.
Kang kalebu tembang macapat yaiku :
1)
Mijil : tegese metu, medal, miyos
Watake : gandrung-gandrung,
prihatin, mituturi.
Gunane : kanggo medharake rasa susah,
bukaning carita / mangayubagya.
2)
Kinanthi : tegese dikanthi, dituntun, digandheng
Watake : tresna
asih, ngemu surasa ngarep-arep gandrung, seneng
Gunane : medar
piwulang, seneng-seneng, nglipur ati, mangabagya
3)
Sinom : tegese saka tembung si + enom
yaiku remaja.
Watake : prasaja,
susah, grapyak, renyah, samanak.
Gunane : kanggo
sesorah, medhar rasa susah (cengkok logondhang)
4)
Asmaradana : tegese saka tembung asmara
+ dana tegese weweh utawa paring katresnan.
Watake : sengsem,
susah utawa prihatin, kasmaran
Gunane : medhar
rasa asmara (pepasihan)
5)
Dhandhang gula : tegese pangajab manis
utawa endah.
Watake :
mrabu, luwesan, sarwa mathuk, resep
Gunane :
kanggo sesorah, medhar rasa susah (cengkok tlutur), kanggo bawa gendhing
(banjet, turulare), medar rasa sengsem, bebukaning crita
6)
Gambuh : tegese cocok, trep, ngerti
Watake : nanjih-nanjihake,
nggenah-nggenahake, wani wanuh, kulina rumaket
Gunane : kanggo memulang / pitutur nada
seneng
7)
Durma : tegese mundur (ngendhaleni hawa lan nafsu).
Watake :
seneng, nesu muntab, galak, nantang.
Gunane :
kanggo sesorah, perang-perangan, medharake rasa nesu, muntab,
tantang-tantangan, rasa seneng.
8)
Maskumambang : tegese uripe wis
ngambang antarane kadonyan lan akherat.
Watake : susah,
nalangsa, prihatin, kerenta-renta
Gunane : kanggo
medharake rasa susah / prihatin
9)
Pangkur : tegese mangkur, ngungkuri
kadonyan, condong marang akherat.
Watake : gandrung,
sereng, kejem, nantang
Gunane : kanggo
medhar pitutur, gandrung
10)
Megatruh : tegese saka tembung megat +
ruh tegese mati.
Watake : susah,
getun pungun-pungun, kendho
Gunane : kanggo
medhar crita kang sakepenake
11)
Pocung : tegese dibuntel utawa
dipocong.
Watake : duwe
surasa sakepenake, sembrana-parikena
Gunane : kanggo
sembranan, cangkriman cerita lucu, pitutur, lsp.
Guru gatra, guru
wilangan lan guru lagu.
1)
Guru tegese paugeran, wewaton, pathokan sing dianut.
2)
Guru gatra yaiku wewaton gatra (larik) utawa cacahe larik
saben sapadane (sabaite) tembang.
3)
Guru wilangan yaiku wewaton cacahing wanda (suku kata) ing
saben siji-sijine gatrane (larike) tembang.
4)
Guru lagu yaiku wewaton dhong-dhinge/tibane swara ing
wekasane siji-sijine gatrane (larike) tembang
5)
Pupuh tegese : kumpulan tembang sawarna.
6)
Pada :bait
Guru Gatra, Guru
Wilangan Lan Guru Lagu Tembang :
1)
Kinanthi : 8-u, 8-i, 8-a, 8-i, 8-a, 8-i
2)
Asmarandana : 8-I, 8-a, 8-e (o), 8a, 7a, 8u, 8a
3)
Pangkur :
8a, 11i, 8u, 7a, 12u, 8a, 8i
4)
Durma :
12a, 8i, 6a, 7a, 8i, 5a, 7i
5)
Pocung :
12u, 6a, 8i, 12a
6)
Maskumambang : 12i,
6a, 8i, 12a
7)
Mijil :
10i, 6a(o), 10e, 10i, 6i, 6u
8)
Sinom :
8a, 8i, 8a, 8i, 7i, 8u, 7a, 8i, 12a
9)
Dhandhanggula : 10i, 10a, 8e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12i, 7a
10)
Gambuh :
7u, 10u, 12i, 8u, 8o
11)
Megatruh : 12u, 8i, 8u, 8i, 8o
1. Prekara-prekara
wigati kang digatekake sadurunge nembang, kayata ing ngisor iki.
a.
Mangerti watak-wataking tembang
b.
Mangerti guru lagu lan guru wilangane
c.
Mangerteni tegesing tembung
d.
Mangerteni laguning tembang
e.
Mangerteni kekuatan swarane dhewe, supaya ora
kedhuwuren utawa kelirihen
f.
Mangerteni wirama sepira wiramaning macapat, aja
nganti kerikaten utawa kalonen
g.
Mangerteni wirama gendhing, kanggo mbarengi
sekar gendhing (yen nganggo gendhing)
h.
Aja kakehan luk, wilet, sing bakal ngurangi
boboting tembang macapat
i.
Titi laras macapat padatane sawanda satiti
laras, akeh-akehe loro (rong) titi laras
j.
Lesan utawa pangocapan kudu cetha, aja sengol,
dhoso, lan wijang
k.
Pedhotan lan pernapasan ora kena medhot tembung
l.
Kulina
marang laras lan titi laras
2. Prekara-prekara
kang digatekake wektu nembang, kayata ing ngisor iki.
a.
Pedhotan, yaiku pamedhoting swara ing tengahing
tembang ing saben larik.
b.
Andhegan, yaiku pamandhege swara kanggo ambegan
( Indonesia
= jeda ).
c.
Intonasi, yaiku lagune ukara ing tembang,
gegayutan karo dhuwur endheke nada.
d.
Laras, yaiku rasa thinthingane swara cendhak
nganti swara dhuwur.
e.
Titi laras, yaiku angka minangka gantine laras
(swara cendhak tekan swara dhuwur ).
f.
Irama, yaiku ukuran rindhik rikating penabuhing
gamelan.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar