A. Asale crita wayang
Crita wayang iku asale saka India . Babone crita ana loro, yaiku
buku Ramayana lan Mahabharata. Buku Ramayana nyritakake lelakone Prabu Rama lan
Shinta. Buku Mahabharata nyritakake lelakone keturunan Bharata, yaiku perange
antara pandhawa lan kurawa. Saka tanah India crita wayang mau digawa
dening para pedagang sing menyang tanah Jawa. Sawise tekan tanah Jawa, crita
mau banjur dikarang maneh dadi lakon kang maneka warna. Crita sing isih manut
babon asline diarani crita pakem, tegese manut pakeme utawa babone. Dene crita
sing ucul saka pakem diarani crita carangan. Crita Mahabarata lan Ramayana
dikarang dening Mpu Sedhah lan Empu Panuluh nalika jaman Prabu Brawijaya, ing Kediri nalika taun 1079
caka / 157 masehi.
B. Kawruh pawayangan
1.
Dhalang : wong sing nglakokake critane wayang.
2.
Sindhen : wong putri sing nembang ngiringi wayang
(waranggana).
3.
Wiraswara : wong lanang sing nembang ngiringi wayang.
4.
Niyaga : tukang nabuh gamelan.
5.
Cempala : kayu kanggo nggedhog kothak.
6.
Blencong : lampu kanggo madhangi kelir.
7.
Kelir : layar / geber kanggo nglakokake crita wayang.
8.
Suluk : tembange dhalang kanggo ganti adegan ing crita
9. Janturan :
pocapane dhalang sing nggambarake sawijining bab kahanan, (kahananing negara,
ratu, perang, alas, taman, kraton, lsp)
C.
Jinising
wayang
1.
Wayang purwa / parwa : digawe saka kulit (sing apik
kulit kebo) critane Ramayana lan Mahabarata.
2.
Wayang golek / thengul : digawe saka kayu (reca kayu)
critane Amir Hamzah (wong Agung Jayangrana).
3.
Wayang klithik : digawe saka kayu (gepeng) meh paha
karo wayang kulit, lelakone Damarwulan.
4.
Wayang wahyu : digawe saka kulit critane nyebarake
agama Kristen.
5.
Wayang menak : digawe saka kulit critane nyiarake agama
Islam.
6.
Wayang beber : wayang digambar ing mori, critane prabu
Brawijaya Majapahit.
7.
Wayang kancil : wayang sing paragane kewan, critane
dongeng kancil.
8.
Wayang wong : sing nindakake wong, critane Ramayana lan
Mahabarata.
9.
Wayang jawa : wayang saka kulit utawa karton, critane
Babad demak tumeka Mataram.
10. Wayang
perjuwangan : wayang saka kulit utawa karton, critane Babad Diponegara.
11. Wayang
dupara : yasane Danuatmaja, critane jaman Demak tumeka Mataram.
12. Wayang
madya : yasane KGPAA Mangkunegara IV, critane saka Prabu gendrayana tumeka
praja jenggala.
13. Wayang
gedhong : mawa gedhong topeng, yasane Sunan Giri, critane saka ratung ing
jenggala tumeka jaman pajajaran.
14. Wayang
potehi : kaya boneka saka negara cina, critane carita kepahlawanan cina.
D.
Wewatake
Wayang
1)
Watake manut jinise :
2)
Satriya, watake alus, luhur budine, dhemen tetulung.
3)
Buta, watake kasar, dakwenang, gumedhe.
4)
Kethek, watake wik-wikan, rana-rene mung arep nguthil.
5)
Watake manut sunggingane :
6)
Kuning, ireng, putih : tandhane becik, suci.
7)
Abang tandhane kendel
8)
Biru tandhane jirih
9)
Watake manut wangune :
10)
Dhingkluk watake sabar lan waspada.
11)
Lancap watake brangasan, gampang nesu.
12)
Mendelik mrongos watake galak.
sudah bu, makasih
BalasHapus