KD 3.1 MATERI UNGGAH-UNGGUH KELAS IX SEM 1
Materi
untuk menyatakan setuju/ tidak setuju, menanggapi jawaban tidak benar, memberi
semangat, menyatakan harapan atau doa, menyatakan ikut berbahagia maupun
berbela sungkawa dengan unsur kebahasaan yang benar dan sesuai konteks, serta
sesuai dengan unggah-ungguh Jawa
Materi untuk menyatakan setuju/ tidak setuju, menanggapi jawaban
tidak benar, memberi semangat, menyatakan harapan atau doa, menyatakan ikut
berbahagia maupun berbela sungkawa dilingkungan
sekolah.
Materi Pembelajaran
Unggah-ungguh Wong Micara:
Akeh wong kang diurmati dening wong liya, kajen keringan amarga saka
guneme utawa tetembungane trep lan gawe endahe sesrawungan. Mula saka iku, wong
micara kudu nggatekake:
1.
Guneme sing
becik lan saperlune wae,.
2.
Aja nyela
gunemane wong liya, entenana nganti ukarane rampung,.
3.
Aja gampang
nyacad lan maido marang panemune wong liya,
4.
Sanajan ora
cocog karo panemumu, panemune wong liya becik tetep digatekake lan diurmati,
5.
Yen ora cocog
karo panemumu, anggonmu nyela utawa ngandharake panemu prayogane njaluk ngapura
luwih dhisik, upamane:
a.
“Nyuwun
pangapunten, menawi pamanggih kula mekaten……..”
b.
“Nuwun sewu,
yen panemuku kok mangkene……..”
Kanthi mangkono wong sing duwe panemu sadurunge ora
banjur gela, wong kang srawunge becik bakal disenengi dening wong liya satemah
rumaket anggone padha paseduluran.
1.
Materi nelakake rasa setuju/ora setuju ing lingkungan
sekolah
Budiman : “Kanca-kanca, kowe kabeh wis krungu
ngendikane Pak Martana mau awan
ta?”
Jumadi :
Ya wis, apa bab sinau kelompok.”
Budiman : Bener, mumpung UN isih sawetara wektu,
prayogane awake dhewe gawe
kelompok belajar.”
Basuki :
“Wah, setuju banget kuwi, supaya
enggal bisa sinau bebarengan.”
Ahmad : “Yen, mangkono Budiman wae sing mbage
kelompok, wong ketua kelas
kok.”
(bebarengan): “setuju!”
Rahayu : “Aku duwe panemu yen anggota kelompok kudu
diwawas, ana sing pinter, dadi
bisa marai kanca-kancane lan cacahe kudu ganjil.
Purwaka : “Wah, sakjane aku setuju nanging yen omahe
adoh-adoh kepriye? Apa ora
adhedhasar omahe sing cerak wae anggota kelompok kuwi?”
Ahmad : “Ngono ya becik, upamane ing kelompok kuwi
ana soal sing ora bisa dirampungake,
bisa takon kelompok liyane. Rak ya ngono ta kanca- kanca?
(bebarengan): “akur…..”
2.
Nyaruwe
wangsulan kang ora bener ing lingkungan sekolah
3.
Menehi
semangat ing lingkungan sekolah
Tekaku telat
Kaya padatan, esuk kuwi kabeh wis arep nindakakae kewajibane dhewe.
Bapak tindak kantor dene putra-putrane budhal sekolah. Bapak nitih sepedha
montor. Dene putra-putrane mung numpak sepedha wae. Sawise nyuwun pangestu
marang wong tuwane bocah-bocah mau padha budhal sekolah. Widada mboncengake
Widaningsih, Widati nyepedha dhewe.
Widati : “Mas, banku
nggembos…..kepriye iki?”
Widada : “Ya wis yen mangkono,
Dhik Wid nganggo sepedhaku mboncengake Dhik Ning. Dene aku sing nambalake
banmu, wis kana budhala dhisik.
Sarehne kudu nambalake ban sepedha, Widada tekane telat kahanan sekolahe
wis sepi, Widada dikendel-kendelake matur marang Pak Suhardi guru Matematika
sing wektu iku lagi ngasta.
Widada : “Nuwun Pak….kepareng
kula matur.
Pak Suhadi : “ O, kowe
Widada, kene mlebu, napase ditata banjur lagi matur. (Widada matur alon nanging
cetha, tangan ngapurancang, sirah ndingkluk)
Widada : Nyuwun pangapunten,
kula telat awit kedah nambalaken ban rumiyin, kula nyuwun idin mlebet.
Pak suhadi : O, ya.
Alangan iku pancen ora bisa dinyana-nyana sanajan manungksa wis ngati-ati. Ora
ana sing bisa nolak alangan.
Piwulang ing budi pekerti:
1.
Tansaha
tumindak pangati-ati
2.
Ngalah karo
sedulur iku tumindak utama
3.
Yen rumangsa
salah enggala nyuwun pangapura
4.
Alanagan
iku inangka pacoban mula ora perlu
digetuni.
2. Nelakake
pengarep-arep/donga ing lingkungan sekolah
DHISIPLIN
Dina Senen,
upacara Bendera wis diwiwiti nanging Guntur keri. Dheweke bingung banget
jalaran wedi yendidukani. Dumadakan Pak Biyanto Guru BK (Bimbingan Konseling)
katon. Guntur ditimbali lan didhawuhi melu upacara saka kadohan. Anwar, Anis,
Boni lan Wartana uga padha telat. Sawise upacara rampung bocah-bocah mau
didhawuhi mlebu ing ruang BK.
Pak Biyanto : “Bapak ora duka. Ayo padha
lungguh sing jejeg! Mesem apa ngguyu” (Pak
Biyanto mbombong
bocah-bocah).
Anis :
“Kula sedaya lajeng didhawuhi menapa Pak ?
Pak Biyanto : “Coba wedang putih ing
gelas-gelas kaegawanen mrene. Padha ngelak ta?
(Anis njupuk wedang putih, sagelas
dicaosake Pak Biyanto, patang gelas
Dicawisakekanca-kanca.Bareng wis
padha ngombe raine katon
sumringah).
Pak Biyanto : ”Kepriye, anggonmu padha arep matur Bapak?”
Anis :
“Kula sedaya rumaos lepat, Pak! Mugi-mugi Bapak kersa maringi
pangapunten.Salajengipun kula sedaya
badhe nindakaken dhawuh saha
netepi aturan upacarakanthi sadhar
saha tanggel jawab dhateng pribadi.
Mboten badhe kasep malih”.
PakBiyanto : “Bener! Dhisiplin kuwi kudu
metu saka rasa tanggungjawab pribadi.
Tumindak dhisiplinamarga saka rasa wedi utawa amarga ana sing
ngawasi iku ora apik lan ora sehat. Sebab yen duwe rasa ora wedi utawa
ora ana sing ngawasi mesthi bakal tumindak sakarepe dhewe sanajan
ngerti ana aturan. Tumindak dhisiplin kudu metu saka rasa
tanggung jawab pribadi lan metu saka
prentuling ati. Mula ana sing
ngarani
dhisiplin mental. Ha… ha…ha
(Pak Biyanto gumujeng karo nyalami
bocah papat ganti-ganti).
Wartana :
(Karo noleh marang Boni)” Bon aku tak ganti takon kowe! Bapak guru sing
disiplin Kuwi
sapa?”
Boni : “Nuwun sewu Pak, ya Pak Biyanto iki”
Anis : “Apa alasane?”
Guntur : Alasane cetha, awake dhewe nerak aturan, ora
didukani. Malah diparingi
wedang, mari
ngelak, ora mnagkel, nanging … kapok ! (ha…ha… kabeh
padha ngguyu,
singoramung Pak biyanto)
Pak Biyanto : “Sembrana, wis kana padha mlebu
kelas”! (Bocah-bocah nuju kelase
dhewe-dhewe karo
keduwung nanging bungah)
Materi
Pembelajaran
1.
Materi
nelakake rasa setuju/ora setuju ing lingkungan kulawarga
2.
Nyaruwe
wangsulan kang ora bener ing lingkungan kulawarga
3.
Menehi
semangat ing lingkungan kulawarga
4.
Nelakake
pengarep-arep/donga ing lingkungan kulawarga
Ukara
pangarep-arep (pangajab)
Ing wulangan kepungkur, wis diandharake menawa ukara
iku ujaran kang wis sampurna kang dadi sarana wedharing gagasaning manugsa.
Tandha sampurnaning ujaran ditengeri tandha titik (.), pitakon (?), utawa pakon
(!). Manut isine, ukara bisa dipilah dadi maneka warna wujude antarane yaiku
ukara pangarep-arep utawa pangajab mujude kaya ukara panjaluk nanging alus.
Ukara pangarep-arep lumrahe mawa tembung: Muga, muga-muga, mugi, mugi-mugi,
lsp.
Tuladha:
1.
Muga-muga
Gusti paring pitulungan marang aku lan kowe!
2.
Mugi-mugi
sukmanipun tinampi ing ngarsaning Gusti Ingkang Maha Kuwasa!
3.
Pangarep-arepku,
muga kakangmu enggal bali!
4.
Panjalukku,
kowe bisaa momong lan urip rukun karo adhimu!
5.
Muga-muga
kowe bisa sekolah ing ngayogyakarta, krasan lan bisa sinau kanthi becik!.
3. Nelakake rasa
seneng
RASA SENENG
Rasa Seneng
Jam setengah pitu Firda budhal sekolah.
Ora lali nyuwun pamit Bapak lan Ibune. Nalika pamitan, astane bapak lan ibune
diambung. Dina kuwi ora kaya adat sabene. Firda diparingi dhuwit bapake Rp.
10.000,- supaya dianggo tuku piranti nulis. Turahane kena dicelengi. Wah, Firda
seneng banget. Tembunge, “ Matur nuwun Pak”astane bapake diambung maneh. Ulate
seneng sumringah. Bapake dhawuh, ngendikane,” ya, padha-padha. Sinaua kang
sregep, supaya pinter”.
Satekane
ing sekolahan Firda crita marang kancane. “Wah, marem aku, seneng aku. Dina iki
aku diparingi dhuwit bapaku kanggo tuku piranti tulis”.
Manawa
wong kanggonan rasa seneng, lumrahe banjur ngucapake ukara isi
pangalemdikantheni polatan sumeh, nyenengake, kebak rasa kabagyan, lan bombong
ing ati.
Tuladha liyane
1. Hore simbah rawuh!
2. Aha ! aku diparengake plesir ing kraton!
3. Wah begja aku,bijiku entuk 10!
4. Marem aku, ngrungokake swaramu kang gandem!
5. Seneng aku, wingi mubeng-mubeng ing Taman Sari
4.
Nelakake
rasa belasungkawa
Nalika ana sedulur utawa kanca kena musibah sing nganti ndadekake
seda, awake dhewe enggal-enggal ngirimake atur “ Ndherek belasungkawa lan melu
sedhih awit saka musibah sing wis dialami. Atur kang kaya mangkono iku wis dadi
pakulinan saben dina. Tembung ndherek bela sungkawa kanggo ngaturake rasa
susah. Tembung kasebut kadhapuk saka bela sing tegese melu lan sungkawa tegese
sedhih. Nalika awake dhewe ngucapake tetembungan utawa ukara “ndherek
belasungkawa uga kudu dibarengi praupan sedhih iku kanggo nuduhake menawa awake
dhewe pancen sedhih tenan saka lair lan batin. Tuladha tembung kanggo nelakake
rasa belasungkawa yaiku:
1. “aku
dherek bela sungkawa ya awit sedane mbahmu”!
2. Aku
melu sedhih awit sedane bapakmu !
5.
Menehi
semangat
Ana ing pasrawungan saben dina kadang
kala kita asring mrangguli kanca utawa
sedulur nembe ora semangat anggone nglakoni urip, kadang kala malah ana sing
nglokro amarga nembe wae nemoni masalah. Saka iku kabeh kita minangka kanca
utawa sedulur bisaa menehi kawigaten tumrap kanca utawa sedulur kanthi menehi
tetembungan utawa ukara-ukara kang bisa nggugah ati sedulur utawa kanca dadi
semangat maneh. Tuladha ukarane :
Budi: Ton, sesuk arep ana lomba
Olympiade lho.
Toni: “
ora semaur ming meneng wae karo
nglentruk neng meja kelase.
Ratri: “Toni ki diajak omongan karo Budi kok ora semaur, ana
apa ta Ton kok sajak ora semangat”.
Budi: Iya Toni ki, ana apa ta Ton Kok sajake lagi sedih ?
Toni: “Aku ki lagi susah je nyuwun sepedha anyar ki karo
bapak durung ditumbaske”.
Ratri: “Ya mbok menawa bapakmu durung ana dhuwit., kudu sabar
nek duwe pepenginan ki !.
Budi: “ wis rasah dipikir Ton sepedhamu sing lawas rak ya
isih isa dinggo ta ?
Toni: Ya isih!
Ratri: Mula wis rasah susah sik semangat, kowe pinter je !
Budi: Iya bisa melu lomba olympiade.
Toni: Ya wis aku sesuk tak melu, bareng kowe ta Bud ?
Budi: Iya no cetha, sik semangat ya !
6.
Nanggapi
jawaban kang ora bener
Tidak ada komentar:
Posting Komentar