TEMBANG MACAPAT
Wangsalan tembang Pangkur
Jirak pindha munggwing wana = yaiku kesambi , (sinambi
kalaning nganggur)
Sayeng kaga = Yaiku kala
We rekta kang muroni (banyu abang sing marahi mabuk) =
Yaiku anggur
Wastra tumrap mustaka (kacu sing kanggo sirah)= Yaiku
Iket (pangikete wangsalan kang sekar pangkur)
Baon sabin ing nawala (nyambut gawe ing sawah) = karya
(kinarya), ing nawala = layang, (langen pribadi
Tembang cilik (macapat)
Jare tembang
macapat iku pamecane papat-papat. Mangkono yen ditembangake angkok macapatan.
Ana maneh sing nlusur tembung :macapat” asal saka “ma-cepat”. Alasane awit yen
lelagon macapat lagune rikat-rikatan. Iku bener apa luput, gumantung sing
ngarani. Dhapukan tembang macapat iku akeh miribe karo “kidung” jawa tengahan.
Umpamane kidung pamijil padha karo tembang mijil macapat. Tembang macapat uga
kaiket ing guru gatra, guru lagu lan guru wilangan.
Kang kalebu
tembang macapat yaiku :
1) Mijil : tegese metu, medal,
miyos
Watake : gandrung-gandrung, prihatin, mituturi.
Gunane : kanggo
medharake rasa susah, bukaning carita / mangayubagya.
2) Kinanthi : tegese dikanthi,
dituntun, digandheng
Watake : tresna asih, ngemu surasa ngarep-arep gandrung, seneng
Gunane : medar piwulang, seneng-seneng, nglipur ati, mangabagya
3) Sinom
: tegese saka tembung si + enom yaiku remaja.
Watake : prasaja, susah, grapyak, renyah, samanak.
Gunane : kanggo sesorah, medhar rasa susah (cengkok logondhang)
4) Asmaradana
: tegese saka tembung asmara + dana tegese weweh utawa paring katresnan.
Watake : sengsem, susah utawa prihatin, kasmaran
Gunane : medhar rasa asmara (pepasihan)
5) Dhandhang
gula : tegese pangajab manis utawa endah.
Watake : mrabu, luwesan, sarwa mathuk, resep
Gunane : kanggo sesorah, medhar rasa susah (cengkok
tlutur), kanggo bawa gendhing (banjet, turulare), medar rasa sengsem,
bebukaning crita
6) Gambuh : tegese cocok, trep,
ngerti
Watake :
nanjih-nanjihake, nggenah-nggenahake, wani wanuh, kulina rumaket
Gunane : kanggo
memulang / pitutur nada seneng
7) Durma : tegese mundur
(ngendhaleni hawa lan nafsu).
Watake : seneng, nesu muntab, galak, nantang.
Gunane : kanggo sesorah, perang-perangan, medharake
rasa nesu, muntab, tantang-tantangan, rasa seneng.
8) Maskumambang
: tegese uripe wis ngambang antarane kadonyan lan akherat.
Watake : susah, nalangsa, prihatin, kerenta-renta
Gunane : kanggo medharake rasa susah / prihatin
9) Pangkur
: tegese mangkur, ngungkuri kadonyan, condong marang akherat.
Watake : gandrung, sereng, kejem, nantang
Gunane : kanggo medhar pitutur, gandrung
10) Megatruh : tegese saka tembung megat + ruh
tegese mati.
Watake : susah, getun pungun-pungun, kendho
Gunane : kanggo medhar crita kang sakepenake
11) Pocung : tegese dibuntel utawa dipocong.
Watake : duwe surasa sakepenake, sembrana-parikena
Gunane : kanggo sembranan, cangkriman cerita lucu, pitutur, lsp.
Guru gatra, guru wilangan lan guru lagu.
1) Guru
tegese paugeran, wewaton, pathokan sing dianut.
2) Guru
gatra yaiku wewaton gatra (larik) utawa cacahe larik saben sapadane (sabaite)
tembang.
3) Guru
wilangan yaiku wewaton cacahing wanda (suku kata) ing saben siji-sijine gatrane
(larike) tembang.
4) Guru
lagu yaiku wewaton dhong-dhinge/tibane swara ing wekasane siji-sijine gatrane
(larike) tembang
5) Pupuh
tegese : kumpulan tembang sawarna.
6) Pada
:bait
Guru Gatra, Guru Wilangan Lan Guru Lagu Tembang :
1) Kinanthi :
8-u, 8-i, 8-a, 8-i, 8-a, 8-i
2) Asmarandana :
8-I, 8-a, 8-e (o), 8a, 7a, 8u, 8a
3) Pangkur :
8a, 11i, 8u, 7a, 12u, 8a, 7i
4) Durma :
12a, 8i, 6a, 7a, 8i, 5a, 7i
5) Pocung :
12u, 6a, 8i, 12a
6) Maskumambang :
12i, 6a, 8i, 12a
7) Mijil :
10i, 6a(o), 10e, 10i, 6i, 6u
8) Sinom :
8a, 8i, 8a, 8i, 7i, 8u, 7a, 8i, 12a
9) Dhandhanggula :
10i, 10a, 8e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12i, 7a
10) Gambuh :
7u, 10u, 12i, 8u, 8o
11) Megatruh :
12u, 8i, 8u, 8i, 8o
1. Prekara-prekara
wigati kang digatekake sadurunge nembang, kayata ing ngisor iki.
a. Mangerti watak-wataking
tembang
b. Mangerti guru lagu lan guru
wilangane
c. Mangerteni tegesing tembung
d. Mangerteni laguning tembang
e. Mangerteni kekuatan swarane
dhewe, supaya ora kedhuwuren utawa kelirihen
f. Mangerteni wirama
sepira wiramaning macapat, aja nganti kerikaten utawa kalonen
g. Mangerteni wirama gendhing,
kanggo mbarengi sekar gendhing (yen nganggo gendhing)
h. Aja kakehan luk, wilet, sing
bakal ngurangi boboting tembang macapat
i. Titi laras
macapat padatane sawanda satiti laras, akeh-akehe loro (rong) titi laras
j. Lesan utawa
pangocapan kudu cetha, aja sengol, dhoso, lan wijang
k. Pedhotan lan pernapasan ora
kena medhot tembung
l. Kulina marang
laras lan titi laras
2. Prekara-prekara
kang digatekake wektu nembang, kayata ing ngisor iki.
a. Pedhotan,
yaiku pamedhoting swara ing tengahing tembang ing saben larik.
b. Andhegan,
yaiku pamandhege swara kanggo ambegan ( Indonesia = jeda ).
c. Intonasi,
yaiku lagune ukara ing tembang, gegayutan karo dhuwur endheke nada.
d. Laras,
yaiku rasa thinthingane swara cendhak nganti swara dhuwur.
e. Titi
laras, yaiku angka minangka gantine laras (swara cendhak tekan swara dhuwur ).
f. Irama,
yaiku ukuran rindhik rikating penabuhing gamelan.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar