Minggu, 03 Februari 2013

Tembang Macapat


Tembang cilik (macapat)
Jare tembang macapat iku pamecane papat-papat. Mangkono yen ditembangake angkok macapatan. Ana maneh sing nlusur tembung :macapat” asal saka “ma-cepat”. Alasane awit yen lelagon macapat lagune rikat-rikatan. Iku bener apa luput, gumantung sing ngarani. Dhapukan tembang macapat iku akeh miribe karo “kidung” jawa tengahan. Umpamane kidung pamijil padha karo tembang mijil macapat. Tembang macapat uga kaiket ing guru gatra, guru lagu lan guru wilangan.
Kang kalebu tembang macapat yaiku :
1)      Mijil : tegese metu, medal, miyos
Watake : gandrung-gandrung, prihatin, mituturi.
Gunane : kanggo medharake rasa susah, bukaning carita / mangayabagya.
2)      Kinanthi : tegese dikanthi, dituntun, digandheng
Watake : tresna asih, ngemu surasa ngarep-arep gandrung, seneng
Gunane : medar piwulang, seneng-seneng, nglipur ati, mangabagya
3)      Sinom : tegese saka tembung si + enom yaiku remaja.
Watake : prasaja, susah, grapyak, renyah, samanak.
Gunane : kanggo sesorah, medhar rasa susah (cengkok logondhang)
4)      Asmaradana : tegese saka tembung asmara + dana tegese weweh utawa paring katresnan.
Watake : sengsem, susah utawa prihatin, kasmaran
Gunane : medhar rasa asmara (pepasihan)
5)      Dhandhang gula : tegese pangajab manis utawa endah.
Watake : mrabu, luwesan, sarwa mathuk, resep
Gunane : kanggo sesorah, medhar rasa susah (cengkok tlutur), kanggo bawa gendhing (banjet, turulare), medar rasa sengsem, bebukaning crita
6)      Gambuh : tegese cocok, trep, ngerti
Watake : nanjih-nanjihake, nggenah-nggenahake, wani wanuh, kulina rumaket
Gunane : kanggo memulang / pitutur nada seneng
7)      Durma : tegese mundur (ngedhaleni hawa lan nafsu).
Watake : seneng, nesu muntab, galak, nantang.
Gunane : kanggo sesorah, perang-perangan, mendharake rasa nesu, muntab, tantang-tantangan, seorah seneng.
8)      Maskumambang : tegese uripe wis ngambang antarane kadonyan lan akherat.
Watake : susah, nalangsa, prihatin, kerenta-renta
Gunane : kanggo medharake rasa susah / prihatin
9)      Pangkur : tegese mangkur, ngungkuri kadonyan, condong marang akherat.
Watake : gandrung, sereng, kejem, nantang
Gunane : kanggo medhar pitutur, gandrung
10)  Megatruh : tegese saka tembung megat + ruh tegese mati.
Watake : susah, getun pungun-pungun, kendho
Gunane : kanggo medhar crita kang sakepenake
11)  Pocung : tegese dibuntel utawa dipocong.
Watake : duwe surasa sakepenake, sembrana-parikena
Gunane : kanggo sembranan, cangkriman cerita lucu, pitutur, lsp.

Guru gatra, guru wilangan lan guru lagu.
1)      Guru tegese paugeran, wewaton, pathokan sing dianut.
2)      Guru gatra yaiku wewaton gatra (larik) utawa cacahe larik saben sapadane (sabaite) tembang.
3)      Guru wilangan yaiku wewaton cacahing wanda (suku kata) ing saben siji-sijine gatrane (larike) tembang.
4)      Guru lagu yaiku wewaton dhong-dhinge swara ing wekasane siji-sijine gatrane (larike) tembang
5)      Pupuh tegese : kumpulan tembang sawarna.
6)      Pada :bait

Guru Gatra, Guru Wilangan Lan Guru Lagu Tembang :
1)      Kinanthi                : 8-u, 8-i, 8-a, 8-i, 8-a, 8-i
2)      Asmarandana        : 8-I, 8-a, 8-e (o), 8a, 7a, 8u, 8a
3)      Pangkur                 : 8a, 11i, 8u, 7a, 12u, 8a, 7i
4)      Durma                   : 12a, 8i, 6a, 7a, 8i, 5a, 7i
5)      Pucung                  : 12u, 6a, 8i, 12a
6)      Maskumambang    : 12i, 6a, 8i, 12a
7)      Mijil                       : 10i, 6a(o), 10e, 10i, 6i, 6u
8)      Sinom                    : 8a, 8i, 8a, 8i, 7i, 8u, 7a, 8i, 12a
9)      Dhandhanggula     : 10i, 10a, 8e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12i, 7a
10)  Gambuh                : 7u, 10u, 12i, 8u, 8o
11)  Megatruh               : 12u, 8i, 8u, 8i, 8o
12)  Balabak                 : 12a, 3e, 12a, 3e, 12a, 3e
13)  Wilangrong           : 8i, 8o, 10a, 6i, 7a, 6a
14)  Juru demung         : 8a, 8u, 8u, 8a, 8u, 8a, 8u
15)  Girisa                     : 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8°

1 komentar: