Wangsalan

. WANGSALAN

Dhapukane uga migunakake purwakanthi guruswara utawa sajak. Nanging uga ana kang awujud ukara lumrah wae.

Wangsalan kang dhinapur ing rumpakan ana kang memper puisi kajaba awujud rumpakan kang kaiket ing paugeran, wangsalan ngemu surasa kaya dene cangkriman utawa badhean.

Kaiket unen-unen kang ngemu surasa badhekan / cangkriman / piningit

Tuladha :

-        Carang wreksa, wreksa kang rineka janma

-        Nora gampang, golek kawruh mrih kaloka

Keterangan

1)      Ing pungkasaning gatra ngemu purwakanthi guru swara

2)      Ukara kapisan ngemu cangkriman, nanging banjur dibadhe ing ukara kapindho. Pambedhene mung srana kasrempet utawa kajupuk wandhane.

Carang wreksa = pang, badheane nora gampang

Wreksa kang rineka janma = golek, badheane golekana

Wangsalan kena kabedakake 8 werna yaiku:

1.      Wangsalan lamba, yaiku wangsalan kang mung isi batangan siji.

Tuladha:

a.Roning mlinjo, sampun sayah nyuwun ngaso. (roning mlinjo=so)

b. Pindang lulang kacek apa aku karo kowe (pindang lulang = krecek)

2.                                                                     2. Wangsalan Rangkep, yaiku wangsalan kang isi batangan luwih saka siji kedadean rong ukara. Ukara kapisan minangka wangsalan lan ukara kapindho minangka batangan.

Tuladha:

a.Sayuk karsa, wulung widho mangsa rowang

    Sayektine mung saking bodho kawula. (saiyeg; bodho)

b.Jenang sela, wader kalen sesonderan. (Apu, sepat)

Apuranta, yen wonten lepat kawula

3.      Wangsalan Memet, yaiku wangsalan kang anggone nggoleki batangane sarana ngonceki maksuding tetembungane nganti ambal pindho, lagi bisa kecekel (ketemu).

Tuladha:

Uler kambang, yen trima alon-alonan.

Oncek-oncekan kapisan: Uler kambang, maksude lintah

Oncek-oncekan kapindho: Wanda “tali” ing tembung “lintah”, dianggep wancahane tembung kang surasane “alon-alonan, yaiku tembung “satitahe”. Tembung “satitahe” ateges”ora ngaya”, mung tumindak sakepenake bae, kanthi alon-alonan.

4.Wangsalan padinan, yaiku wangsalan kang lumrah kanggo ing pacelathon sadina-dina.Wangsalan padinan iku ana sing nganggo nyebutake batangane, lan ana sing tanpa nyebutake batangane, marga wong-wong sing padha krungu(maca) dianggep wis ngerti maksude(batangane)

a. Sing nyebutake batangane :

Jarwa prapta, aja duka lho iki mung gegojegan. (teka)

a.    Sing ora nyebutake batangane:

We lha njanur gunung, mas Irianto kersa nonton.

c. Wong kae sajatine wis krungu kandhaku, nanging njangan gori. Gori iku mathuke digudheg. Njangan gori=nggudheg. Maksude wangsalan”njangan gori” yaiku”mbudheg”, api-api/ethok-ethok ora krungu.

5. Wangsalan Edi peni, yaiku wangsalan kang dirumpaka mawa basa kang endah. (lumrahe basa kawi).

Tuladha: Carang wreksa, wreksa kang rineka janma.

Nora gampang, golek kawruh mrih kaonang. (pang=golek)

6.Wangsalan mawa paugeran tertemtu:

a. 4 wanda + 8 wanda

gayung sumur, lamun kemba aja mundur. (gayung sumur=timba)

b.4 wanda  + 8 wanda  X2

sayuk karsa, wulung wido mangsa rowang.

Sayektine mung saiki bodho kawula. (saiyeg;bodho)

7.Wangsalan kang sinawung ing tembang yaiku sawijining wangsalan kang karumpaka sarana nganggo tembang.Cacahing wandane lan tibaning swarane ing wekasaning gatrane ora tartamtu, sebab kawengku ing guru wilangan lan guru laguning tembang. Guru wilangan lan guru laguning tembang kudu tansah menang, lire: ora kena owah, kudu tansah manut paugeraning tembang.

Tuladha:

Sinom

Edane wong keneng guna, ambathik sinambi nangis, malam wutah balabaran, geni mati muring-muring, prembehan mbrebes mili, gawangan sinendhal putung, ya talah ta si kakang, puluh-puluh awak mami, petis manis wis kudu dadi pocapan.

Petis manis = kecap

1.            Wangsalan ing lelagon gendhing, yaiku mujudake cakepan ing umpak-umpaking gendhing, gerong lan senggakan; kang digolongake dening pasindhen, niyaga utawa bocah-bocah kang padha manembrama.

Tuladha:

PANGKUR LAMBA (SLENDRO PATET 9)

PURWAKA(Buka, Bawa)

Kembang adas sumebar neng tengah alas

Tuwas tiwas anglabuhi wong ora waras

Alah bapak, balung jagung saguhku isih janggelan

Wiwit gerong sing baku

Lagu gendhing Pangkur lamba

Maweh gumbira wardaya

Tur mathuk kinarya aba

Mlaku bareng ulah raga

Balung jagung = maksude janggel

Janggelan = durung tetep, isih kudu janji maneh, sendhe, bisa uga wurung/ora sida

Wangsalan tembang Pangkur Lks hal 43

Jirak pindha munggwing wana = yaiku kesambi , (sinambi kalaning nganggur)

Sayeng kaga = Yaiku kala

We rekta kang muroni (banyu abang sing marahi mabuk) = Yaiku anggur

Wastra tumrap mustaka (kacu sing kanggo sirah)= Yaiku Iket (pangikete wangsalan kang sekar pangkur)

Baon sabin ing nawala (nyambut gawe ing sawah) = karya (kinarya), ing nawala = layang, (langen pribadi

Tuladha liyane :

1.      Ari Sena, Sena gulung minangkara (Harjuna : Werkudara)

Ngestiharja luhur drajating praja

2.      Bibis tasik, tasik wanda winor tirto. (undur-undur : parem)

Maju mundur, tangeh marem kang sinedya

3.      Bimo putra, patraji ing lesanpura. (Gathotkaca = Setyaki)

Dadya kaca, Setya tuhu ing ubaya

4.      Cubung wulung, wulung wido mangsa rowang (tlasih : alap-alap)

Asihana, alapen badan kawula

5.      Dikir Buda, Budamanis yen jinarwa (Puja : rebolegi)

Amemuja, mbeboleh margining mulyo