KD.
3.2 PRANATACARA
1.
Werdining
pranatacara
Pranatacara yaiku paraga utawa kang tinanggenah
natacara utawa acara. Pagaweane kang baku
Kagawa saka owahing jaman, papan sarta kahanan ing
upacara siji lan sijine, ayahane pranatacara kerep tambah rowa utawa akeh,
umpamane kadhangkala ngaturake wara-wara, uga kerep kajaluk supaya nyandra, mriksa kang lagi padha
nyambut gawe utamane anggone nyambut gawe para panitia ing upacara iku mau.
Mula saka ayahan utawa jejibahan kang ditindakake panata acara iku mau banjur
diarani panatacara utawa pranatacara.
Minangka pranatacara kudu duwe pribadi kang bisa
mrantasi gawe , mumpuni, pantes, luwes lan teges, yaiku duwe pribadi kang
seger, sehat jiwa ragane kang dibuktekake saka tindak-tanduke kang bisa
migunani tumrap sapadha-sapadha. Mula pranatacara iku kudu bisa pilih tandhing.
Pranatacara bisaa duweni kawruh, ketrampilan, lan
duweni tindak kang migunani tumrap kabudayan kang nyakup basa kang komunikatif
endah lan bener, kagunan rupa , kagunan beksa, kagunan swara kang antarane
tembang, gendhing, karawitan, lan gamelan.
( Kapethik saka Tuntunan kagem para pranatacara tuwin
pamedar sabda, Dr. Rama Sudi Yatmana Januari 2005: kaca 1-2 mawa besutan)
2. Bab kang kudu digatekake pranatacara
a. ulah swara
Swara
minangka babaring basa kudu disinau supaya kung, dekung, mendat mentul, kepenak
dirungokake dening wong liya, mranani lan tumanem ing ati. Gladhen ulah swara
nyakup :
i. Kedal
Supaya piranti sajeroning lan
sacelaking lesan bisa mapan lan mardika ngetokake swaraning basa lan basa Jawa iku kang dadi
lajer ancering saka basa jawa Kuna/Sansekerta, mula anggone gladhen kedaling
lesan kanthi ngeja abjad Jawa Kuna. Mula ayo para siswa gladhen maca abjad Jawa
kuna iki bebarengan karo bapak utawa ibu gurumu.
Ka kha ga
gha nga ( ṅa
)
Ca cha ja jha nya
( na )
ṭa ṭha ḍa
ḍha ṇa
Ta tha da
dha na
Pa pha ba
bha ma
Ya ra la wa
Ca ṣa sa
Ha
ii. Pocapan
Basa Jawa nduwe pocapan dhewe ing bab
aksara swara mligine ing tembung lingga
lan tembung andhahan. Tuladha :
1. Rasa,
rasane
2. Utama,
utamane
3. Rendeng,
rendheng
4. Beya,
beyo
5. Ketel,
ketel
6. Pethel,
pethel lsp.
iii.
Lagu
/ irama
Lagu / irama nyakup
sora lirih , cendhek dhuwur, sarta dawa cendhaking swara, uga mendhat
mentul, rindhik rikat, lan lakuning swara. Basa Jawa lagune diarani dekung . Kudu bisa nglagokake basa Jawa
kanthi lagu basa Jawa dudu basa liyane. Minangka pranatacara aja nganti
migunakake basa nganti kesleyo, sasar-susur, serak, kemeng lsp ananging kudu
tetep wijang / cetha , teteh, titis, tatas ing micara. Intine kudu trep ing
kedal, ucapan lan lagu/retorika.
b.Ulah Raga
Pranatacara kudu bisa duwe raga kang seger lan
sehat/saras supaya bisa makarya kanthi becik. Supaya bisa duwe awak kang sehat
iku kang kudu ditindakake kanthi jaga raga, caraning jaga raga iku werna-werna
antarane kanthi mangan panganan kang resik lan ngandhut gizi kang cukup, kanthi
senam, jogging, mlaku cepet, mlayu lan olah raga liyane.
Mula saka iku supaya digladhi pribadi, solah bawa tansah greget nyambut gawe bisa sarwa susila,
prasaja, sembada. Tumraping pranatacara becik menawa bisa gladhen saptama.
Saptama yaiku :
1)
Magatra
Bleger wewujudan,
rupa; adi ing awak, apik ing busana; trep, pantes, jangkep.
2)
Malaksana
Tindakake
sapecak sajangkah tinata runtur; luwes mrabawa; manteb; ora ingah-ingih, ora
wigah-wigih.
3)
Maswastha
Ngadeg jejeg, ora
kendho, ora dhoyong, let antarane sikil kiwa tengen ora keciyuten lan ora kekamban.
4)
Maraga
Ora rongeh, ora
edheg, ora gumeter; anteb anteng, obahing awak, sirah, gulu lumrah madya; obah
owahing pasemon nggambar jatining wigati; obahing tangan nambahi pratela cetha.
5)
Malaghawa
Trampil kepara trengginas. Ora
remben ngleler, ora angas gas-gasan. Cag-ceg, lancer, gancar, sembada ing pagaweyan.
6)
Matanggap
Tanggap sakabehing swasana. Bisa
mrabu
7)
Mawwat
Anteb,
manteb. Tangguh tanggon prapteng ngendon. Ngrampungi pagawean purwa madya
wusananing karya.
( Kapethik saka Tuntunan kagem para pranatacara tuwin
pamedar sabda, Dr. Rama Sudi Yatmana Januari 2005: kaca 9 mawa besutan)
Gawea kelompok kanggo ngrembug erdining
pranatacara sing wis diwaca mau.
Saben kelompok anggotane 4 siswa, sing
dirembug babagan ing ngisor iki !
1. Apa tegese tembung
pranatacara ?
2. Minangka
pranatacara iku kudu duwe pribadi lan
unggah-ungguh kang kepiye ?
3. Pranatacara
iku kudu duwe kawruh apa wae ?
4. Miturut
panemumu kena apa pranatacara iku kudu ngerti tembang, gendhing, karawitan
apadene gamelan ?
5. Manut
panemumu kena apa pranatacara kudu bisa basa kang komunikatif endah lan bener ?
6.
Tembung-tembung ing ngisor iki golekana tegese
banjur gawenen ukara !
- pribadi :…………………………………………………………………………
Ukara :………………………………………………………………………….
- paraga :…………………………………………………………………………
Ukara :…………………………………………………………………………
- tinanggenah :………………………………………………………………………
Ukara :………………………………………………………………………..
- nglantarake :………………………………………………………………………..
Ukara :………………………………………………………………………..
- pasamuwan :………………………………………………………………………..
Ukara :………………………………………………………………………..
- dirantam :…………………………………………………………………….......
Ukara :……………………………………………………………………......
- rowa :………………………………………………………………………..
Ukara :………………………………………………………………………..
- ayahan :……………………………………………………………………….
Ukara :………………………………………………………………………..
- nyandra :……………………………………………………………………….
Ukara :………………………………………………………………………..
- mumpuni :………………………………………………………………………
Ukara :………………………………………………………………………..
Cak-cakaning
pranatacara
Supaya anggone dadi pranatacara bisa apik, mula kudu
nggatekake bab-bab ing ngisor iki:
1. Pranatacara
teka ana ing dhapukan/pembentukan panitia supaya mangerti lajer ancering
pagaweyan/acara.
2. Pranatacara
teka ing pertemuan sateruse, supaya ngerti :
a. Rantaman umum pagaweyan
b. Rantaman
mligi/khusus pagaweyan
3. Pranatacara
ngerti kepara apal urut-urutaning acara
4. Pranatacara
ngerti peprincene acara, sapa kang tanggung jawab, , sapa kang nindakake,
kepiye cak-cakane, ubarampene apa wae, wektu kang ditemtokake.
5. Pranatacara
bisa ngacarani sakabehing acara kanthi apal tanpa teks.
6. Pranatacara
bisa nyebut samubarang kanthi bener tur jangkep/lengkap.
7. Pranatacara
melu ngenut laksananing saben acara.
8. Pranatacara
tumanggap netepi panyuwun kang duwe gawe.
9. Pranatacara
tumanggap netepi tuntunane ketua panitia.
10. Pranatacara
saekapraya bebarengan nyambut gawe karo para kang nyambut gawe ing acara
kasebut.
11. Pranatacara
gawe endahing prasada/arena acara.
12. Pranatacara
gawe tumataning ubarampening upacara.
13. Pranatacara
bisa gawe keprananing para tamu.
14. Pranatacara
njumbuhake metune pasugatan ngombe/unjukan, mangan/dhaharan, lan
lelangen/kesenian, lan adicara liyane.
15. Pranatacara
bisaa murba swasana.
16. Pranatacara
luwih becik menawa ana pambiyantu anggone ngayahi kewajiban.
a. monitoring acara
b. bisa
menehi iguh bab tata laksananing acara
c. bisa
minangka paraga sarabutan
( Kapethik saka Tuntunan kagem
para pranatacara tuwin pamedar sabda, Dr. Rama Sudi Yatmana Januari 2005: kaca
13 mawa besutan)
17.
Bab liyane sing kudu digatekake pranatacara.
a.
Solah bawa
Solah bawa
kanggone pranatacara yaiku sikep (sikap) sing mantep, teteg, ngadeg jejeg,
ngapurancang, anteng (ora kokean obah sing ora perlu ), ora dangak utawa
ndhungkluk terus.
b.
Wiramanipun Swara.
Wirama/irama
prayogane kepenak dimirengke, ora keseron mbrebegi lan ora lirih banget, cetha,
ora groyok, mantep.
c.
Pranatacara kudu nindakake ayahan panitipriksa(ceking).
Ayahan
panitipriksa (ceking) tumrap salwiring
ubarampe kang minangka kabutuhaning upacara ing adicara/acara.
d.
Pranatacara kudu bisa ngatur wektu.
Ngatur wetu ing
kene pranatacara kudu bisa mbage wektu tuladhane; mangerteni upacara bisa
diwiwiti apa durung.
e.
Pranatacara kudu mangerteni babagan gendhing gangsa (gamelan).
Pranatacara
kudu mangerteni jinising gendhing lsp.
f.
Pranatacara mujudake “rai” ning sedulur kang duwe gawe.
Kasil/Sukses
lan orane sawijining pasamuwan gumantung paraga MC/pranatacara sing ngayahi
karya.
Pranatacara uga bisa disebut MC (Master of Ceremony) yaiku
pawongan kang ayahane nglantarake cak-cakaning acara sing uwis karantam,
mandhegani sarta mranata reh lakuning upacara pahargyan kanthi patitis, kaya
jejering sawijining pangarsa utawa pemimpin (master).
Menawa awake
dhewe iku minangka pranatacara mula kudu bisa nggatekake bab-bab ana ing ngisor
iki :
1.
Urutane Pranatacara
Urutan pranatacara ing ngisor iki menawa ing
adicara pasamuwan utawa pahargyan.
a.
Uluk salam/Salam Pambuka
Isine ngucapake
salam marang para tamu minangka tandha sapa aruh lan pakurmatan. Kawiwitan
tembung nuwun, kula nuwun, utawa salam liyane.
b.
Pamuji
Isine muji
syukur lan panuwun marang Gusti kang Maha Agung supaya adicara kang ditindakake
bisa lancar, ora ana alangan sawiji apa nganti sarampunge acara.
c.
Isi/Wigatining acara
Isine ngaturake
rantamaning adicara (susunan acara).
d.
Mbuka adicara/pasamuan/miwiti pasamuan.
Isine panyuwun
donga marang Gusti Kang Maha Kuwasa
amarga adicara enggal kawiwitan lsp.
e.
Ngaturake tumapaking adicara saka
wiwitan nganti pungkasan.
Isine nglantarake
kaleksanane acara siji mbaka siji saka
wiwitan nganti pungkasane acara.
f.
Panutup
Isine nyuwun
pangapura menawa ana kaluputan lan kekurangane anggone nglantarake tumapaking
adicara.
2.
Pranatacara ana ing acara
kesripahan .
a.
Pranatacara bisaa ngetrepake swasana
duhkita/susah, mula kudu bisa nengenake rasa, lagu lan solah bawa sing salaras
karo swasana duhkita.
b.
Pranatacara kudu bisa gawe swasana
khidmad utawa tidhem premanem lan tentrem, kang ngedohake swasana rame kepara
malah padha geguyonan.
c.
Tembung-tembung utawa ukara kang
digunakake adoh saka pameksa sastra lan
panyendhu.
d.
Pranatacara kudu bisa ngatur wektu
aja nganti ngambra-ambra, ngandhar-andhar kang bisa ngurangi swasana khidmad
kang pungkasane akeh sing nyaruwe.
e.
Pranatacara kudu mangerteni sapa wae
sing bakal menehi atur pangandikan aja nganti akeh-akeh, kepara bisa diringkes.
Tuladha urut-urutaning upacara ing kesripahan :
1)
Pambuka
2)
Pambagyaharja saka kulawarga
3)
Atur pambelasungkawa saha panglipur
4)
Atur pamitipun jenazah lan Atur riwayat sngkat almarhum/almarhumah
5)
Donga
6)
Panutup
3.
Basanipun Pranatacara
Basa menika
sarana saha wahananing panggraita (cipta, rasa, karsa). Basa ingkang prayogi
inggih menika basa ingkang komunikatif. Basa ingkang komunikatif inggih menika
basa ingkang gampil dipuntampi dening tiyang sanes. Basa ingkang rinengga,
dakik, nanging boten saged dipuntampi dening tiyang sanes, boten saged
dipunmangertosi tiyang sanes ateges basa menika boten komunikatif.
Basa ingkang
sae menika ngengeti :
- Sinten
ingkang gineman
- Sinten
ingkang tumanggap wawan ginem
- Sinten
utawi punapa ingkang dipunginem
- Kadospundi
swasananipun (wekdal, papan, kawontenan)
- Adicara/acara ingkang lumampah
Menawi wonten
ing pranatacara basa dipunginakaken kedah trep ing swasana amargi wonten ing
pranatacara wonten werni-werni swasana ingkang antawisipun ; wonten ing dhusun,
wonten ing kitha, wonten ing pelayatan, pahargyan, parepatan, sarasehan,
konferensi, seminar lsp. Pramila basanipun kedah trep kaliyan babagan kasebat,
basanipun kedah trep pamilihing tembung, cetha dhapukaning ukara, runtut
pangiketing basa, kalebet unggah-ungguh basa. Ejaan kedah leres ngugemi
paramasastra.
( Kapethik saka
Tuntunan kagem para pranatacara tuwin pamedar sabda, Dr. Rama Sudi Yatmana
Januari 2005: kaca 12 mawa besutan)
Njupuk saka
andharan ing dhuwur dadi basa sing digunakake pranatacara yaiku basa krama
alus/inggil lan uga basa rinengga yaiku basa kang endah sing baku bener lan
pener, bener manut tata basa, papan, keperluan
lan pener manut unggah-ungguh basa. Ana uga pranatacara sing migunakake
Basa Jawa Kuna, iku mau oleh-oleh wae menawa bisa dimangerteni tegese dening
wong liya kang ngrungokake, amarga eman lan muspra menawa basa iku ora bisa
dimangerteni, tegese ora komunikatif. Basa sing digunakake saben dina iku luwih
gampang dimangerteni lan basa kang wis umum digunakake.
Tuladha basa sing digunakake saben dina lan basa pranatacara
|
No
|
Basa sing digunakake saben dina
|
Basa Pranatacara
|
|
1
|
dedonga
|
Manungku puja
|
|
2
|
diwiwiti
|
dipunpurwakani
|
|
3
|
ora ana
alangan/kacilakan
|
nir ing
sambekala
|
|
4
|
wis rampung,
wis sumadya
|
samapta
|
|
5
|
dibarengi,
sarta
|
sinartan
|
|
6
|
rerukunan
|
patembayatan
|
|
7
|
mbeber lajer
, kelakone, lakune
|
babaring
|
|
8
|
tujuane
|
ancase
|
|
9
|
tata
kramaning pasrawungan
|
subasita
|
|
10
|
Gunem,
tembung, ujar, celathu
|
wacana
|
|
11
|
dirungokake
guneme, omongane
|
tanggap
|
|
12
|
Swara, gunem,
tetembungan
|
sabda
|
|
13
|
Ngetokake,
ngandharake, ngomong
|
medhar
|
Tidak ada komentar:
Posting Komentar